Táo bón cấp và táo bón mạn khác nhau thế nào? Khi nào cần đi khám?

Táo bón là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất, xảy ra ở mọi độ tuổi. Dù được xem là tình trạng “nhẹ”, táo bón có thể phản ánh sức khỏe đường ruột, thói quen sinh hoạt hoặc thậm chí là dấu hiệu của những bệnh lý nghiêm trọng hơn. Hiểu đúng về táo bón cấp và táo bón mạn sẽ giúp bạn nhận biết mức độ nguy hiểm và biết khi nào cần điều trị hoặc đi khám bác sĩ.

1. Táo bón là gì và vì sao ngày càng nhiều người mắc?

Sơ đồ mô tả cơ chế táo bón: nhu động ruột chậm, phân khô cứng và khó đi tiêu

Táo bón là tình trạng đi tiêu khó, phân khô cứng, ít hoặc tần suất đi tiêu giảm. Người khỏe mạnh có thể đi ngoài từ 1–3 lần/ngày đến 3 lần/tuần. Khi số lần đi tiêu dưới 3 lần/tuần hoặc đi tiêu phải rặn nhiều, đau rát, phân khô vón cục → được xem là táo bón.

Những nguyên nhân phổ biến gây táo bón

• Ăn ít chất xơ (rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt).

• Uống không đủ nước, cơ thể mất nước kéo dài.

• Ít vận động, ngồi nhiều, lối sống thụ động.

• Căng thẳng, thay đổi thời gian ăn ngủ, rối loạn sinh hoạt.

• Nhịn đi ngoài kéo dài.

• Tác dụng phụ thuốc: sắt, canxi, opioid, thuốc chống trầm cảm, anticholinergic, thuốc chẹn kênh canxi (như amlodipine), thuốc lợi tiểu gây mất nước.

• Rối loạn nội tiết, đặc biệt là suy giáp.

• Người lớn tuổi: nhu động ruột giảm, uống ít nước, chế độ ăn đơn điệu.

Táo bón được chia thành táo bón cấp và táo bón mạn, mỗi dạng có nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng khác nhau.

2. Táo bón cấp là gì?

Táo bón cấp là tình trạng táo bón mới xuất hiện, kéo dài từ vài ngày đến vài tuần. Táo bón cấp thường liên quan đến thay đổi tạm thời trong thói quen sinh hoạt hoặc chế độ ăn.

Đặc điểm của táo bón cấp

• Khởi phát đột ngột.

• Phân khô, cứng, phải rặn nhiều khi đi tiêu.

• Số lần đi ngoài giảm so với bình thường.

• Cảm giác đầy bụng, khó chịu, căng tức.

• Thường cải thiện nhanh khi điều chỉnh lối sống.

Nguyên nhân thường gặp của táo bón cấp

• Chế độ ăn ít rau, ít xơ, nhiều tinh bột tinh chế và đồ chiên rán.

• Uống không đủ nước.

• Thay đổi môi trường sống, đi du lịch, thay đổi múi giờ.

• Sau phẫu thuật, gây mê hoặc dùng thuốc giảm đau opioid.

• Tâm lý căng thẳng, áp lực công việc.

• Sử dụng thuốc gây táo bón như sắt, canxi, thuốc kháng axit chứa nhôm.

Táo bón cấp có nguy hiểm không?

Phần lớn trường hợp không nguy hiểm và có thể cải thiện tại nhà. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài quá 7–10 ngày hoặc kèm đau bụng dữ dội, chướng bụng, nôn ói, đi ngoài ra máu → cần đi khám ngay để loại trừ tắc ruột hoặc tắc phân.

3. Táo bón mạn là gì?

Táo bón mạn là tình trạng táo bón kéo dài từ 3 tháng trở lên, xảy ra thường xuyên và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày. Đây là dạng táo bón cần đánh giá kỹ để tìm nguyên nhân và điều trị bài bản.

Dấu hiệu táo bón mạn theo tiêu chuẩn Rome IV

Người bệnh có ít nhất hai trong các biểu hiện sau, kéo dài ≥ 3 tháng:

• Đi tiêu dưới 3 lần/tuần.

• Phân khô, cứng, vón cục.

• Rặn nhiều khi đi tiêu.

• Cảm giác đi chưa hết phân.

• Cảm giác tắc nghẽn vùng hậu môn – trực tràng.

• Cần hỗ trợ như thụt, dùng tay hoặc thuốc nhuận tràng.

Nguyên nhân của táo bón mạn

• Rối loạn nhu động ruột khiến phân di chuyển chậm.

• Hội chứng ruột kích thích thể táo bón (IBS-C).

• Bệnh lý toàn thân: suy giáp, Parkinson, đái tháo đường, bệnh thần kinh.

• Thuốc dùng lâu dài như opioid, thuốc chống trầm cảm, anticholinergic, chẹn kênh canxi.

• Thói quen nhịn đi ngoài trong thời gian dài.

• Người cao tuổi: nhu động ruột giảm, ăn ít xơ, uống ít nước.

• Lạm dụng thuốc nhuận tràng làm mất phản xạ đại tràng.

Biến chứng của táo bón mạn

Nếu không điều trị, táo bón mạn có thể gây:

• Trĩ nội – trĩ ngoại.

• Nứt kẽ hậu môn.

• Sa trực tràng.

• Tắc phân.

• Chảy máu khi đi tiêu do trĩ hoặc nứt kẽ.

• Rối loạn vi sinh đường ruột.

Đặc biệt đáng lưu ý: táo bón xuất hiện mới ở người trên 50 tuổi hoặc kèm sụt cân, thiếu máu, phân nhỏ dẹt… có thể là dấu hiệu của polyp hoặc ung thư đại trực tràng.

4. Sự khác nhau giữa táo bón cấp và táo bón mạn

Tiêu chí	Táo bón cấp	Táo bón mạn
Thời gian	Vài ngày đến vài tuần	≥ 3 tháng
Khởi phát	Đột ngột	Từ từ, kéo dài
Nguyên nhân	Thay đổi sinh hoạt, ăn uống, thuốc, căng thẳng	Rối loạn nhu động, bệnh lý, thuốc dùng lâu dài
Mức độ nguy hiểm	Thường nhẹ, ít biến chứng	Dễ gây biến chứng
Điều trị	Điều chỉnh lối sống	Cần điều trị bài bản, theo dõi y khoa

5. Khi nào cần đi khám vì táo bón?

Đi khám sớm giúp phát hiện các bệnh lý nguy hiểm và tránh biến chứng.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

Cần đi khám ngay nếu: Đau bụng dữ dội, chướng bụng, nôn, đi ngoài ra máu

• Đau bụng dữ dội hoặc đau từng cơn.

• Bụng chướng căng, không xì hơi được.

• Nôn nhiều.

• Đi ngoài ra máu tươi hoặc máu đỏ sẫm.

• Sốt, mệt lả.

Những dấu hiệu này có thể liên quan đến tắc ruột, xoắn ruột hoặc chảy máu tiêu hóa và cần xử trí khẩn cấp.

Những trường hợp cần đi khám trong tuần

• Táo bón kéo dài hơn 2 tuần dù đã thay đổi chế độ ăn.

• Táo bón mạn tái phát nhiều lần.

• Sụt cân không rõ nguyên nhân.

• Thiếu máu thiếu sắt.

• Táo bón mới xuất hiện ở người trên 50 tuổi.

• Thay đổi thói quen đại tiện rõ rệt.

• Tiền sử polyp đại tràng hoặc gia đình có người bị ung thư đại trực tràng.

6. Cách cải thiện táo bón an toàn và hiệu quả

Tăng lượng chất xơ hằng ngày

Thực phẩm giàu chất xơ cải thiện táo bón: Rau xanh, trái cây, yến mạch, hạt chia

Chất xơ giúp tăng khối lượng phân và làm mềm phân. Người trưởng thành nên bổ sung 25–30g chất xơ/ngày từ:

• Rau xanh, đặc biệt nhóm rau lá và các loại củ.

• Trái cây nguyên quả như kiwi, táo, lê, cam, mận khô.

• Ngũ cốc nguyên hạt, yến mạch.

• Hạt chia, hạt lanh.

Uống đủ nước

Nước giúp làm mềm phân và hỗ trợ nhu động ruột. Người lớn nên uống 1,5–2 lít nước/ngày hoặc nhiều hơn nếu vận động nhiều.

Duy trì vận động

Hoạt động thể chất kích thích nhu động ruột. Những hoạt động đơn giản nhưng hiệu quả gồm:

• Đi bộ 20–30 phút mỗi ngày.

• Yoga hỗ trợ tiêu hóa.

• Massage bụng theo chiều kim đồng hồ.

Xây dựng thói quen đi tiêu đúng giờ

• Đi ngay khi có cảm giác mót.

• Tránh nhịn đi tiêu, nhất là buổi sáng.

• Tập ngồi toilet đúng giờ để tạo phản xạ.

Bổ sung chất xơ hòa tan và men vi sinh

Các dạng chất xơ hòa tan như psyllium, inulin, Fibersol giúp làm mềm phân và tăng lượng phân.
Men vi sinh giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, giảm đầy hơi – khó tiêu.

Sử dụng thuốc nhuận tràng khi cần thiết

Thuốc nhuận tràng chỉ dùng khi các biện pháp trên không hiệu quả và cần có chỉ định của bác sĩ để tránh lệ thuộc hoặc giảm khả năng hoạt động của đại tràng.

7. Kết luận

• Táo bón cấp thường tạm thời, chủ yếu do ăn uống hoặc thay đổi sinh hoạt và dễ cải thiện.

• Táo bón mạn kéo dài ≥ 3 tháng, có thể đi kèm bệnh lý và gây biến chứng nếu không điều trị.

• Việc nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm và đi khám kịp thời rất quan trọng, đặc biệt ở người lớn tuổi.

• Một chế độ ăn nhiều rau, uống đủ nước, vận động điều độ và xây dựng thói quen đi tiêu hợp lý là nền tảng để phòng và điều trị táo bón lâu dài.